Zondag, 24 maart 2019
Inspiratie - een column over de dingen die mij raken.

De Moeder, De Vrouw

Gisteravond maakte ik een performance bij de opening van de Boekenweek, in de bibliotheek in Deventer. Het thema, De Moeder, De Vrouw was al lange tijd bekend en ik besloot een beeld te maken dat ik ook op de cultuurnacht op Texel maakte. Dit beeld, dat ben ik zelf, is gekleed in een grote jute rok en jute buis, ik schil eindeloos aardappelen die dan geschild in een grote pan worden gegooid. Om 14:00 uur begon mijn performance en om 16:00 uur zou ik een kort aangekondigd moment hebben met een publiek dat alleen aandacht zou hebben voor mijn werk. Tot die tijd heb ik geconcentreerd aardappelen geschild en de tientallen vragen van mensen die voorbijkwamen genegeerd, waarom schilt u zoveel aardappelen mevrouw? Totdat een kind mij vroeg, schoorvoetend, mevrouw, wat bent u aan het doen? Ik antwoordde dat ik aardappelen aan het schillen was voor mijn vijftien kinderen.
Toen mijn moment aanbrak, sprak ik mijn publiek toe en zei hun dat ik nu zou vertellen waarom ik dit beeld maakte. Ik vertelde over mijn moeder, jongste telg uit een gezin van 13 kinderen. Haar moeder trouwde op haar 28ste met een man die ze drie keer ontmoet had, uit een dorp vijf kilometer verderop. Haar eerste drie kinderen overleden, aan een longontsteking, in een sloot en bij de geboorte. Daarna kreeg ze dus nog tien kinderen, waarvan een jonge man op twintigjarige leeftijd overleed aan nierfalen. Ik vertelde aan mijn publiek dat het leven anders was, en dat heel hard werken de moraal was, ook mijn moeders motto, dan ben je een goed mens. Zij heeft haar leven lang heel hard gewerkt, had overal controle over en haar dagen zagen er goed gevuld en volgepland uit. Nu is zij in twee maanden tijd vrijwel alles kwijt, ze dementeert ongelooflijk snel, en mijn vader kan het niet aan. Hij is alleen maar boos op haar als ze om 1 uur ’s-nachts voorstelt om boterhammen te gaan eten bij het Kruidvat, hij verwijt haar dat ze gek wordt en dat ze niet zo vreemd moet doen, da kan toch nie Lenie. Ik vertelde mijn publiek dat ik daarom zoveel aardappelen schilde, als een ode aan mijn moeder.

Lena, onze dochter was erbij, zij huilde en pakte mijn gevoel. Lange tijd was ik de verbinding kwijt met mijn hart, nu sprak het zo, in improvisatie, met de noodzaak om iets echts te vertellen. Het schrijnende waar we doorheen gaan, maakt het werkelijke geluk ook voelbaar.

Nog met een zacht hart en veel gevoel en sterke herinnering aan gister las ik vanochtend de krant, die helemaal bol staat van de verkiezingsuitslag. Om mij heen hoor ik de zorgen over het groeien van de partij van Baudet, zijn ontkennen van de klimaatverandering, het terug moeten van De Moeder, De Vrouw achter het aanrecht en het duwen van andere mensen met een ander geloof of vaderland in een minderheidspositie, ze als zondebok bestempelen voor wat we zelf minder krijgen of dreigen te krijgen.

Ik begon met het lezen van de column van Tommy Wieringa*. Ik citeer: ‘Opnieuw stort een van de gelukkigste, meest welvarende landen ter wereld zich in politiek avonturisme. Opnieuw volgt het een excentrieke gifmenger die de mensen een brouwsel van racisme, ressentiment en apocalyptische vergezichten voorhoudt. Opnieuw een kinderloze ondergangsdenker, die veel van zijn gedachtengoed betrekt van de eveneens kinderloze ondergangsfilosoof Oswald Spengler. Hoe somber ook en hoeveel onheil de doos van Pandora ook bevat, wie kinderen heeft is verplicht ruimte te laten voor de hoop, die immers als laatste achterblijft in de doos. De hoop, die is voor de kinderen bestemd. Zonder hoop is alles verloren. En dat is wat de kinderloze ondergangspredikers Fortuyn, Wilders en Baudet ons met doodse eentonigheid in het vooruitzicht stellen: een wereld waarin alle hoop vervlogen is - alleen zijzelf staan nog tussen ons en de ondergang.’
Wieringa’s scherpzinnigheid trof mij.

Daarna las ik een aangrijpend artikel over de nog jonge premier van Nieuw-Zeeland*. Jacinda Ardern, werd toen ze premier werd van Nieuw-Zeeland (oktober 2017) pas 37 en de taak kwam min of meer toevallig bij haar terecht. Nu al schrijft de New York Times dat Amerika een even goede leider als zij zou kunnen gebruiken. Na de aanslagen in Christchurch waarbij een 28- jarige Australiër vijftig moskeegangers heeft gedood, veroordeelt zij onmiddellijk de aanslag als een terroristische daad en bezoekt zij de dag erna, met een hoofddoek om, de nabestaanden. Diezelfde dag zet zij een verandering in van de soepele wapenwetgeving. Hoe eenvoudig en vanzelfsprekend is zo’n gebaar van Jacinda Ardern om met een hoofddoek op een moslimgemeenschap die heftig geraakt is te bezoeken, en hoe powerful.
Eerder was zij spraakmakend in het wereldnieuws omdat zij tijdens haar premierschap een kind kreeg en daar ook zwangerschapsverlof voor opeiste. De moeder, De Vrouw.

Nog twee andere recente momenten die ik koester.
Vorige week zondag was ik bij de Matthäus Passion in de Rooms Katholieke kerk in Den Burg. Al bij het openingskoor werd ik overmand en geroerd door zoveel schoonheid, prachtige compositie en bewerking van dit ongelooflijk monument van menselijk kunnen en denken. Met een vrouwelijke dirigent* en onze eigen Lida Wels als repetitor en inspirator. Het kan maar zo langs je heen gaan, je kan het missen, je kan er ook bij zijn. Ik kon voelen en me laven aan deze meer dan prachtige uitvoering van dit stuk.

En als laatste een interview met de kunstenaar Job Koelewijn.* Hij vertelt dat hij al dertien jaar dagelijks drie kwartier een cassettebandje inspreekt door uit een boek voor te lezen, het liefst leest hij voor uit de boeken van grote filosofen, zoals Spinoza en Kant en op deze manier bouwt hij een unieke luisterbibliotheek. Job heeft na een bijna-dood ervaring geen angst meer en vindt in elke activiteit of het nu boodschappen doen is bij de supermarkt of werken aan een kunstwerk de zon en de zin van het leven.

Wat hebben we nu eigenlijk nodig? Wat maakt ons mens?
Is het heel hard werken en veel geld verdienen, grote huizen bouwen en fabrieken die maar steeds in omvang moeten toenemen omdat we in een groot, groter, sterk, sterker, goed, beter, best -denken verkeren? Of zijn dit pleisters op de wonde, beschermers tegen het echte, zijn dit systemen om niet na te hoeven denken over wat ons echt diep raakt, buiten onze functionaliteit om van een werkende mens, wat onze liefde doet groeien voor de dingen en de mensen om ons heen?

Het hart spreekt als we het toestaan.

Anet van de Elzen




*Tommy Wieringa, De Sofist, NRC weekend, 23/24 mrt 2019
*Wel zacht, niet geitenwollensokkerig - Hanneke Chin-A-Fo, NRC weekend, 23/24 mrt 2019
*Matthäus Passion - door Dr. R.J.Bijma gereconstrueerde versie voor één koor - uitvoering op 17 mrt 2019 - Muzikale Leiding Ellen Verburgt.
*‘Vertel me eens, welke golf is natter?’ Job Koelewijn, Volkskrant 18 mrt 2019